zaterdag 12 januari 2013

10 Januari 2013: Markelo, een slechte start met de nestkasten.

Nadat we afgelopen weken al een paar keer geconstateerd hadden dat er bij een aantal nestkasten op ons onderzoeksterrein (voor de RAS-projecten boomklever, koolmees, pimpel en bonte vliegenvanger) deksels openstonden hebben we afgelopen week ontdekt dat dit vermoedelijk door een boommarter was gedaan. We troffen bij een paar kasten afgebeten veren van de mezen die in de kasten sliepen. Boommarters die de truc doorhebben inspecteren de nestkasten 's nachts op slapende vogels en hengelen deze uit de kast door vanaf de deksel de voorpoot door het vlieggat naar binnen te steken en de opspringende vogel (meestal mezen) te pakken. Boommarters kwamen tot op heden amper in West-Twente voor, maar afgelopen broedseizoen heeft Hanneke binnen het werkgebied van de vogelwerkgroep een nestboom met in ieder geval 1 jong gevonden. Vandaag zijn we maar eens nader gaan kijken wat er aan de hand was en hadden we al een methode uitgedacht waarmee we de nestkasten kunnen beschermen tegen predatie. Nu zullen een aantal lezers al denken : maar die marter moet toch ook eten? Dat is ook wel zo, en we dragen de boommarter een warm hart toe, maar we hebben ook belangen liggen bij onze RAS-projecten die al een overlevingstijdboog van bijna 15 jaar overspannen.
Bij onze ronde langs de nestkasten bleek dat er al behoorlijk was huisgehouden onder het gehele bestand van 70 nestkasten op dit terrein. We troffen heel wat kasten aan waar de deksels opnieuw open stonden. Ondanks het feit dat de deksels van de nestkasten (van het Wageningen-model) met een windhaak vastgezet zijn heeft de marter deze windhaakjes toch open weten te krijgen, zoals we vandaag constateerden is hem/haar dat alleen gelukt bij de windhaakjes die niet echt klemmend vast zaten. In de meeste gevallen is naast het windhaakje ook nog het dakleer van de deksel weggevreten. Tot op heden had ik zelf alleen nog maar ervaring met nestkastenpredatie door boommarters op de Hoge Veluwe, maar daar hebben we nog nooit een kast met geopende deksel aangetroffen. Dit duidt dus op aangeleerd specialisme van waarschijnlijk 1 individu.
En wat vandaag ook opviel was dat bij vrijwel iedere kast de vogel was opgevreten op circa 1 meter afstand naast de kast op de bosbodem. Dat de mezen zich niet snel gewonnen geven blijkt in ieder geval altijd wel uit de hoeveelheid veren die vaak in de kast liggen en/of op de nestkast plakken of op de deksel liggen, zie de foto's.

Foto: de deksel van de nestkast is geopend en de koolmees is op de binnenkant van de deksel opgepeuzeld.

Foto: veren van gepredeerde in geopende nestkast.

Foto: plukplek op bosbodem met in het midden kleurring koolmees en rechts daarvan botje met aluminium ring.

Foto: zekering van het windhaakje aan de nestkast dmv ijzerdraad, hier de beginbevestiging.

Foto: zekering van het windhaakje, hier de eindsituatie.

We troffen uiteindelijk bij 26 van de 70 nestkasten sporen aan die met zekerheid op predatie, en 3 onzeker (deksel wel open maar geen sporen). In 4 gevallen vonden we tussen de verenplukplek kleurringen van het RAS-project voor koolmezen aan en in 2 gevallen ook de bijbehorende aluminium ring. De predatie betrof vrijwel zeker in alle gevallen koolmezen, maar ja 95% van de bij avondcontroles bezette kasten wordt voor overnachten gebruikt door koolmezen, de rest door boomklever en 1 of 2 kasten door pimpels. De laatste paar jaren waarin we avondcontroles hielden waren ongeveer 90 tot 98 % van de kasten in gebruik door vogels (altijd 1 vogel per kast) en daarvan was bijna altijd 95-100 % van de vogels reeds geringd. Reken dus maar uit hoe groot de verliezen voor het RAS-project koolmees nu zullen zijn; dat wordt vrijwel zeker met een schone lei beginnen in het komende broedseizoen.

We hebben alle kasten nu geprobeerd beter te beschermen om herhaling te voorkomen door de windhaak vast te zetten met een ijzerdraad die we met een lus door het schroefoog hebben gehaald en vervolgens met enkele slagen om de windhaak hebben vastgedraaid, zie de foto's. Het is de bedoeling om in een volgende ronde ook nog roostertjes voor de kasten te gaan bevestigen zoals we op de Hoge Veluwe ook doen, maar die moeten we nog eerst maken.

Mijn fotograferende broer, Han, houdt op basis van informatie van een collega uit Noord-oost Duitsland de optie nog open dat het ook om predatie door een wasbeer zou kunnen gaan en heeft om toch te proberen hier zekerheid in te krijgen al een paar keer bewegingscamera's opgehangen. We wachten af of dat wat gaat opleveren.....

woensdag 9 januari 2013

Nieuwe terugmelding maar herhaling met een andere vogel

Vanmiddag trof ik in mijn postvak van mijn ring-administratie bij het vogeltrekstation een nieuwe terugmelding die weer een erg leuke bleek te zijn.
Het betrof ditmaal wederom een koolmees die wederom (net als vorige maand) na in Markelo te zijn geringd de daaropvolgende herfst is gecontroleerd in Ventes /ragas in Litouwen. Het merkwaardige is in dit geval echter dat het een vogel betreft die door mij op 7 Oktober 2008 is geringd (tijdens de vorige echt grote mezen-invasie) en al (al) op 26 September 2009 is gecontroleerd op de voornoemde locatie in Litouwen. Een achterstallige terugmelding dus die kennelijk in de administratie in Litouwen is blijven rondslingeren want de terugmelding van vorige maand betrof een vogel van 2011. Wel treffend, 2 vogels zowel op dezelfde plek geringd als teruggevangen. En voor de tweede maal een vogel die dus 2 jaren achter elkaar op trek is gegaan. Dat ontkracht de suggestie dat die trek maar eens in de zoveel jaren zou voorkomen en bevestigd mijn vermoeden dat er een gedragsverandering gaande is onder de mezen in het oosten van Europa. De intervallen tussen die invasies beginnen gewoonweg kleiner en kleiner te worden en mezentrek lijkt structureler te worden; oorzaak.....?

Foto: koolmees van Markelo Nederland naar Ventes Ragas Litouwen, afgelegde afstand is 1020 km.

maandag 7 januari 2013

6 Januari 2013 : Raalte, een goede kick-off....

Vandaag een start gemaakt voor het nieuwe ringjaar. Op nieuwjaarsdag hebben we in de tuin in Raalte al een paar kleurcodes van huismussen af kunnen lezen, maar vandaag hebben we de eerste echte ringmus-sessie van het kakelverse nieuwe jaar uigevoerd.
Het was een bewolkte en zo goed als windstille dag, dus perfecte vangcondities, al is de maximum temperatuur natuurlijk niet echt ideaal voor deze tijd van het jaar. De eerste hyacinth staat al 7 cm boven de grond uit te koekeloeren en er staat al een polletje van narcissen met bladeren van ongeveer 20 cm lang. Ondanks flinke capriolen van een paar merels in de vroege schemer bleven vangsten daarvan uit. De roodborstman die ons al een paar weken uit volle borst om 05:45 uur uit de slaap haalt heeft wel zo z'n effect... In de eerste 2 rondes hangen er 2 ongeringde soortgenoten in de netten die kennelijk die schreeuwlelijk wel eens even zouden gaan uitleggen dat dit zachte weer nou niet echt tot geluidsoverlast hoefde te gaan leiden. Aan de andere kant: wie wil er nou niet lekker vroeg wakker worden bij zo'n superzuiver helder gezang...

Zoals het op de meeste vangdagen van het ringmus-project gaat vingen we ook nu de huismussen vrijwel allemaal in de eerste paar rondes. Als er tweemaal mussen de netten zijn ingevlogen weet de rest van de groep wel weer waar ze aan toe zijn en laten ze zich de rest van de dag niet meer zien.
De mezen deden het vandaag wederom voortreffelijk en we vragen ons af of het nu echt onze fabuleuze zelfgemaakte megavetbollen zijn of dat er nog steeds veel beweging onder de mezen plaatsvindt. Feit is wel dat we iedere vangdag nog steeds overwegend ongeringde koolmezen en pimpels vangen. Zo ook vandaag weer, slechts 3 koolmezen die reeds eerder geringd waren en de rest allemaal ongeringde vogels.

Foto: vleugel adulte man groenling. Twee exemplaren van vandaag hadden een opvallende brede grijze band op de toppen van de armpennen en de binnenste handpennen.

Verder hadden we een echte winterse verrassing in de netten hangen, een zwartkop!
Kennelijk een individu die hier probeert te overwinteren, en geef hem eens ongelijk met dit weer. We weten dat er de laatste jaren meer en meer zwartkoppen overwinteren in Nederland, maar zelf hebben we er niet eerder één midden in de winter gevangen.

Een andere leuke soort voor deze tuin is de groenling; in tegenstelling tot Goor is dit hier niet echt een talrijke soort. Drie exemplaren op een dag vangen is dan ook een heel goed resultaat.

Foto: de vangtuin met links 1 van de 2 netten, achter dit net de voerplaats (niet in beeld).

Dagtotalen
Nieuw geringd / teruggevangen:
------------------------------

huismus 3 / 4
vink 1 / 0
roodborst 2 / 0
pimpel 17 / 0
koolmees 28 / 3
zwartkop 1 / 0
staartmees 6 / 1
groenling 3 / 0
boomklever 1 / 0
merel 0 / 1
Turkse tortel 0 / 1
------------------------------------------------------
Totaal 72 vogels waarvan 62 nieuw en 10 teruggevangen.